Muhasebe Mesleğinde Kullanılan E Uygulamaların Muhasebe Mesleğine Etkileri
Muhasebe sistemi, yönetim muhasebesi (maliyet muhasebesi) ve finansal muhasebe olmak üzere iki bölüme ayrılır. Bu açıdan bakıldığında yönetim muhasebesi ve finansal muhasebe bütünlüğünde muhasebe sistemi bir firmanın ekonomik verimliliğini arttırmak, azaltmak ya da şirketin maruz kalacağı riskleri azaltmak için çalışan bir istemdir. Muhasebe sisteminin gelişimi özellikle firmaların teknolojik gelişimi ile muhasebe sistemindeki teknolojik gelişim ortak bir noktada çakışmıştır. Muhasebe sistemlerinde kullanılan veriler ile firmaların verileri uyumlu ve entegre bir şekilde çalışması halinde firma için avantaj sağlarken muhasebe sisteminde kullanılan uygulamaların zayıf olması durumunda, Rahman vd, (2017), muhasebe sisteminde yaşanacak bir gecikmenin firmayı rakipleri karşısında zayıf düşüreceği nettir. Muhasebe sisteminin bilgi teknolojileri ile uyumlu çalışması firma ve muhasebe sistemi ortaklığı açısından oldukça önemlidir.
ÖNEMLİ SORULAR
1. Bilgi teknolojileri muhasebe sistemine yardımcı olabilir mi? Muhasebe işlemleri daha verimli ve etkili mi?
2. Bilgi teknolojilerinin güvenlik anlamında zafiyete uğrama ihtimali var mı? Muhasebe işlemlerini güvenli bir şekilde nasıl yapılır?
E-Uygulamalar, başta bilişim teknolojisini kullanan firmalar olmak üzere muhasebe mesleğinde de önemli bir düzeyde ilgi görmüş ve önemli bir yer edinmiştir. Bilgi teknolojisi, bilgilerin toplanması, saklanması ve entegre uygulamalar arasında dağılımını kolaylaştıran bir unsur olarak iş dünyasına girmiştir. Bilgi teknolojisinin kullanımı, Patrick vd (2013), bilgilerin işlendiği geleneksel yöntemleri, bilgiler arası iletişimi ve muhasebe sektörüne sunulan hizmetleri büyük oranda değiştir.
Muhasebe meslek mensupları bilgi sisteminin ağına dahil olarak bilgi sistemlerinin geliştirilmesine ve muhasebe mesleği üzerinde uygulanmasına yardımcı olmuşlardır. Bilgi teknolojisinde meydana gelen değişiklikler işletmelerin iç yapısında da büyük değişikliklere neden olmuştur. Bu değişiklikler muhasebe mesleğinde sahip olunan rolleri de değiştirmiştir. Muhasebe mesleğinde özellikle eğitim aşamasında meydana gelecek değişiklikler muhasebe bilgi sisteminde kullanılan entegre tabloların ve muhasebe mesleğinde ki tüm işlemlerin değişmesi anlamını taşımaktadır. Mgaya & Kitindi (2008), Muhasebe mesleğinde meydana gelecek her türlü değişiklik, muhasebe meslek mensubunun bilgi teknolojisindeki becerisi, bilgi teknolojisi bağlamında değişen çevresi, anlamına gelecektir.
E-Uygulamaların muhasebe mesleği üzerinde en büyük etkisi, firmaların mali nitelikteki işlemlerini takip etmek ve kaydetmek için bilgisayar sistemlerini geliştirilip kullanılabilmesi olmuştur. Önceki dönemlerde muhasebe mesleğinin temel taşı anlamına gelen mali nitelikteki defterler ve elle yazılmış mali tablolar, finansal işlemleri finansal raporlara hızla çevirebilen bilgisayar sistemli E-Uygulamalara dönüştürülmüştür.
E-Uygulama sistemlerinin başarılı bir şekilde çalışması, muhasebe meslek mensupları açından da bir yeterlilik düzeyi geliştirilmesine ihtiyacı ortaya çıkarmıştır. Bu yeterlilikler, Andone (2007), Farklı işletme ve muhasebe disiplinlerinden gelen kavramları, liderlik becerilerini, karmaşık finansal ve muhasebe işlemleriyle ilgili bilgileri analiz etme ve iletişim kurma becerisi ve mesleğin etik standartlarına güçlü bir bağlılık yeteneği de beklenen diğer yeterliliklerdir. Uluslararası gelişmeler ile küresel ekonomi ve küresel işletmeler, muhasebe mesleğinin ve muhasebe uygulamalarının uluslararası bir niteliğe kavuşmasını gerektirmiştir. Muhasebe mesleğinin uluslararası nitelikleri, uluslararası denetim ve güvence standartları, uluslararası muhasebe eğitimi standartları ve uluslararası etik kuralları ile belirlenmiştir. (TÜRMOB 2014, 4).
E UYGULAMALARIN OLUMLU TARAFLARI
o İşlevsellikte Verim: Bilgisayarlı muhasebe sistemleri, muhasebe bilgilerinin zamanlamasını artırarak muhasebe bölümlerinin işlevselliğini de geliştirmiştir. Finansal bilgilerin zamanlamasını iyileştirerek, muhasebeciler, yönetimin mevcut işlemleri doğru biçimde gösteren bir rapor ve operasyon analizi hazırlayabilir. Ayrıca finansal raporların sayısı bilgisayarlı sistemlerle birlikte geliştirildi; nakit akım tabloları, bölüm kârı veya zararı ve pazar payı raporları artık bilgisayarlı sistemlerle daha da erişilebilir durumda gelmiştir. E- Uygulamalar ile geliştirilen entegre sistemler bürokratik engelleri de ortadan kaldırmıştır.
o Doğruluğun Denetlenebilirliği: Bilgisayara dayalı muhasebe sistemlerinde kullanılan E-Uygulamalı sistemlerin birçoğu, mali tablolar hazırlanmadan önce tüm işlemlerin ve hesapların doğru dengelenmesini sağlamak için iç kontrol ve denge önlemlerine sahiptir. Bilgisayarlı sistemler ayrıca, günlük kayıtların iletim sırasında dengesiz kalmasına izin vermeyecek ve bireysel işlemlerin doğru bir şekilde kaydedilmesini sağlayacaktır. Doğruluk, finansal bilgiye erişimi olan muhasebecilerin sayısını sınırlandırarak da geliştirilmiştir. Muhasebecilerin daha az erişmesi, finansal bilgilerin yalnızca kalifiye denetçiler tarafından ayarlanmasını sağlar.
o İşlemlerin Daha Hızlı Yapılması: Bilgisayarlı muhasebe sistemine dayalı E- Uygulamalar ile muhasebe meslek mensuplarına büyük miktarlarda finansal bilgiyi hızlı bir olarak aktarma imkânı sağlar. Bireysel işlemler için daha hızlı işlem süresi, her hesap dönemini kapatmak için gereken süreyi de azaltır. Ay ya da yılsonu kapanış dönemleri, yıl sonu vergi hesaplamaları muhasebe departmanlarında daha uzun saatler ve daha fazla işçilik masrafı ile sonuçlanır. Bu sürenin kısaltılması ile işletmelere, genel faaliyet verimliliğini artıran maliyet kontrolü konusunda yardımcı olur.
o Daha Performanslı Raporlama: Dış yatırımcılar ve menfaat sahiplerine verilen raporlar bilgisayarlı muhasebe sistemleri ile geliştirildi. Geliştirilmiş raporlama, yatırımcıların bir işletmenin büyüme fırsatları için iyi bir yatırım olup olmadığını ve yüksek değerli bir işletme olma potansiyeline sahip olduğunu belirlemelerine olanak tanır. İşletmeler bu yatırımcıları kendilerine çekerek, genişleme için gerekli olan öz sermaye finansmanı için kullanabilirler.
Tüm bu fırsatlar ve güçlü yanların hem firmaların hem de devletin elektronik kavramını birçok E-Uygulamada kullanmasına ön ayak olmuştur. Böylelikle E-Uygulama dönüşüm devri başlamıştır. Elektronik ticaret, elektronik firma gibi kavramlar bir firmanın, hızlı bir şekilde ve sürekli gelişim yolunda ilerleyen bilişim ve iletişim teknolojilerini de kullanarak, işin yapım şekli ve süreçlerinin verimliliğinde, bürokratik kurumların kültüründe, çalışanlarının verimliliğinde sağladığı değişim olurken İşevi vd (2004), elektronik devlet, elektronik vergi, elektronik belediye gibi kavramlar vatandaş ve devlet ilişkilerinde, vatandaşların devlete karşı olan görev ve hizmetlerini yerine getirmesinde, devletin de vatandaşa karşı yerine getirmekle yükümlü olduğu görev ve hizmetleri karşılıklı olarak elektronik iletişim ortamlarında kesintisiz ve güvenli olarak yürütülmesini sağlayan ve istenildiği takdirde e-ortamda sunulduğu sistem olarak ortaya çıkmaktadır. (Erkul 2004,).
Muhasebe uygulamalarının bilgi ve iletişim teknolojisi ile birleşimi onun da elektronik dönüşümden geri kalamamasını sağlamıştır. Böylelikle muhasebe uygulamaları elektronik ortamlara aktarılmış ve E-Uygulamalar kavramı ortaya çıkmıştır. Muhasebe mesleğindeki elektronik uygulamalar ülkenin maliye bakanlığı ile ortak olarak koordineli ve entegre bir şekilde kullanıma açılmıştır. “Elektronik fatura”, “elektronik defter”, “elektronik beyanname”, “elektronik arşiv” gibi kavramlar bunlara örnek olarak gösterilebilir.
E Uygulamada Ortaya Çıkabilecek Sorunlar
Türkiye’de muhasebe anlayışı vergi odaklıdır (Gençoğlu ve Ertan, 2012). Ayrıca Türkiye’deki muhasebe mesleği vergi sistemine dayalı muhasebesi odaklıdır. Dolayısıyla devlet, firmalar devlete bildirimde bulunarak vergi miktarını belirleyebilmektedir. Ancak firmalar daha az vergi ödeyebilmek için vergi bildirimlerinde yanlış beyanlarda bulunabilmekte; devlet sebeple daha az miktarda gelir elde edebilmektedir.
Yapay zekâ teknolojisi ile E-Uygulamaların muhasebe alanında yaygınlaşmasıyla birlikte, insanlar tarafından yapılan birçok iş, insan gibi düşünen makineler tarafından yapılır hale gelecektir. Özellikle muhasebe meslek elamanı yetiştiren eğitim kurumlarının, müfredatlarını teknolojik gelişmeler ışığında güncel ve kabul edilebilir şekilde uygun hale getirmeleri zorunlu olacaktır. Türkiye gibi teknolojik gelişimin yavaş ilerlediği ve işletmelere henüz tam bütünleşmiş olmadığı ülkelerde böyle bir durum tehdit olarak algılanabilmektedir. Ancak, Türkiye’de teknolojik ilerleme hususunda kamu desteği ile atılacak adımlar, muhasebe mesleği açısından bir fırsat olarak değerlendirilebilmektedir.
Türkiye’nin E-Uygulamalar ile muhasebe mesleği açısından elde edebileceği fırsatlar ve bu fırsatlar ile ortaya çıkabilecek tehditler Tuzcu (2018),
• İnsan kaynaklı hata payını minimize edecek ve sınırsız sayılabilecek hesaplama yeteneği sayesinde, kayıtların çok hızlı yapabilecek olması nedeniyle öncelikli olarak üretim, ulaşım, haberleşme ve sağlık gibi sektörlerde ve sonrasında (muhasebe dâhil) birçok meslekte kullanılması Türkiye’deki işletmelerin verimli yapıya kavuşması açısından önemlidir.
• Türkiye gibi devletin vergi tahsilatının çok olduğu bir ülkede daha çok vergi geliri elde edilmesini sağlayacaktır.
• İşletmelerin denetimi, yapay zekâ ile daha kolay olacaktır.
• Türkiye’de muhasebe eğitimi veren kurumların müfredatlarını güncel koşullara uygun hale getirmesine olanak tanınabilir.
Ancak, Türkiye’de yapay zekâ teknolojilerinin kamu ya da özel sektör işletmelerinde kullanılmaya başlanması, birtakım tehditleri de beraberinde getirecektir. Bu tehditler Gülten, (2019),
• Sık değişen muhasebe mevzuatı nedeniyle “makine öğrenmesi”, yapay zekâ eğitimi, yazılım güncellenmesine gerek duyulmayacak kadar detaylı olmalıdır. Türkiye’de vergi mevzuatı, Sosyal Güvenlik Kurumu mevzuatı, iş ve ticaret mevzuatı gibi alanlar çok sık değiştirilmektedir.
• Kurumlar arası iletişim noksanlığı nedeniyle kamuya yapılmak zorunda olan bildirim ve beyannamelerin çeşitliliğinin yanı sıra bu beyanname ve bildirimlerde yapılan sık değişiklikler,
• Sürekli yeni eklenen bildirim ve beyanname yükümlülükleri,
• Mali olayların net olmaması, iç içe geçen mali olayların detaylı analizinin gerekmesi,
• Belge düzeninin oturmamış olması, kayıt dışı ekonominin büyüklüğü,
• Sık çıkan vergi afları, stok, kasa, ortaklar cari afları gibi istisnaların takip zorunluluğu şeklinde sıralanabilmektedir.
Sonuç
Günümüzde, e teknolojilerdeki gelişme muhasebe uygulamalarını da etkilemekte ve muhasebe meslek mensupları da bu gelişmelerden geri kalamamaktadır. Bu zorunluluk muhasebe meslek mensuplarının yeni yeteneklere açık olma zorunluluğunu getirmektedir. Elektronik ortamda muhasebe meslek bilgilerinin geliştirilmesi ve bu gelişmelerin yeni programlar ile entegre bir şekilde yapılması muhasebe meslek mensuplarının hayatını da etkilemektedir.
Muhasebe meslek mensuplarının çalışma alanı, verilerin analizi, danışmanlık yapmak, mesleğe özgü riskleri değerlendirmek, strateji uygulama ve meslek bilgilerinin kamuya sunulması açısından güvence vermek ve kayıt dışı ekonominin önüne geçilmesinde önemli bir yer tutmaktadır. Muhasebe mesleğinde kullanılan E-Uygulamalar ile gerçekleşen teknolojik yenilikler muhasebe meslek mensuplarının iş yükünü hafiflettiği gibi bazı risklerde ortaya çıkarmıştır.
Muhasebe mesleğinde kullanılan E-Uygulamalar ile muhasebe mesleğinin teknolojik alt yapı bakımından da yeterli olmak zorunda oldukları anlaşılmıştır. Bu durum meslek mensupları açısından ek maliyetlere neden olabilmektedir. Sonuç olarak muhasebe mesleğinde gerekli olan teknolojik gelişme mesleki alanda yeterliliklerin yerine getirilmesi açısından oldukça önemlidir.
KAYNAKLAR
Andone, I. (2007). The Competency-Based Approach For Accountıng Educatıon In Romanıa,http://anale.feaa.uaic.ro/anale/resurse/02_Andone_I_The_competencybased_approa ch_for_accounting_education_in_Romania.pdf, (Erişim Tarihi: 20.01.2022).
Erkul, R.E. (2004). Dünyada Kamu Yönetimindeki Dönüşüm ve Türkiye’de Kamu Yönetimi Öğretimine Yansımaları, https://dergipark.org.tr/tr/pub/ausbf/issue/3071/42573, (Erişim Tarihi: 23.01.2022).
Gençoğlu, Ü. G. & Ertan, Y. Türkiye’de Örtülü Sermaye Ve Örtülü Kazanç Dağıtımı: İMKB 50 Endeksinde Bir Uygulama, Muhasebe ve Finansman Dergisi (2012 ): 85-100
(Erişim Tarihi: 29.12.2021).
Ghasemi, M., V. Shafeiepour, M. Aslani & E. Barvayeh. (2011). The Impact of Information Technology (IT) on Modern Accounting Systems, Procedia – Social and Behavioral Sciences, Published by Elsevier Ltd., 28. (Erişim Tarihi: 29.12.2021).
Gülten, S. (2019). Yapay Zeka Muhasebe Alanında Kullanılabilir Mi?. https://muhasebebilenler.com/yapay-zeka-muhasebealaninda-kullanilabilir-mi/, (Erişim Tarihi: 29.12.2021).
İşevi, A. S. M. Günsur ve İ. Kavrakoğlu. (2004). Şirketlerde E-Dönüşüm: Bilginin Öne Çıkışı, http://eprints.rclis.org/7200/1/sirketlerde_e-donusum.pdf (Erişim Tarihi: 20.12.2021).
Mgaya, K. V. & E. G. Kitindi. (2008). IT Skills of Academics and Practising Accountants in Botswana, World Review of Enrepreneurship, Management and Sust. Development, 4(4), (Erişim Tarihi: 23.01.2022).
Patrick, O. G., A. Anthony & B. Yaw. (2013). The Adoption Of Information and Communication Technology In The Public Sector; A Study Of The Financial Management In The Ghana Education Service (GES), Internatıonal Journal of Scıentıfıc & Technology Research, 2(12). http://www.ijstr.org/final-print/dec2013/The-Adoption-Of-Information-And- CommunicationTechnology-In-The-Public-Sector-A-Study-Of-The-Financial-Management- In-The-GhanaEducation-Service-Ges.pdf (Erişim Tarihi: 19.01.2022).
Rahman, M. Ahammed, M. Abdur, R. M. & Main, U. M. (2017). Obstacles and implementation of accounting software system in small medium enterprises (SMEs): Case of South Asian perspective. International Journal of Science and Business, 1(1), 7-15. https://ideas.repec.org/a/aif/journl/v1y2017i1p7-15.html, (Erişim Tarihi:
11.01.2022).
Tuzcu, A. (2018). Muhasebede Yapay Zeka – İşimiz Tehlikede Mi?, http://www.muhasebep.com/muhasebede-yapay-zeka/, (Erişim: 29.11.2021).
TÜRMOB 2014. “2013 Faaliyet Raporları”, http://www.turmob.org.tr/TurmobWeb/FaliyetRaporu.aspx (Erişim Tarihi: 08.01.2022).
Laudon, K. C., & Laudon, J. P. (2006). Management information sistems. Upper Saddle River: Pearson. ISBN10: 0-13-214285-6
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı (İktisat ABD) Tahir Sarı
[email protected]
News